Een kerk in schijfjes
dinsdag 06 september 2011, 03u00 Indrukwekkend bouwwerk van architectenduo Gijs Van Vaerenbergh langs kunstparcours in Limburg
BORGLOON - Hoe het landschap een museum wordt: gespreid over vijf jaar groeit in Limburg een traject met kunst in de open ruimte. In de glooiende landerijen rond Borgloon verrees een krachtig bouwwerk: een tienmeter hoge ‘doorkijkkerk' in cortenstaal.
Fietstoeristen die de Romeinse Kassei volgen, houden halt in het open veld en blijven er verbaasd naar staan kijken. De miniatuurkerk lijkt hier compleet verloren te staan. Ze is opgetrokken uit honderd opeengestapelde stalen laagjes, die elk 10millimeter dik zijn.
De constructie ziet er rank uit, maar weegt meer dan 30ton. Afhankelijk van het perspectief dat je inneemt, is de kerk doorzichtig of massief. Niet toevallig heet dit kunstwerk Reading between the lines. De manier waarop je naar deze kerk-in-schijfjes kijkt, bepaalt ook je waarneming van het omringende landschap.
Het architectenduo Gijs Van Vaerenbergh inspireerde zich op de kerk van het nabijgelegen Kuttekoven. Het is een exacte kopie, maar dan op schaal 1:3.
Parcours
‘Deze streek is bezaaid met kleine parochiekerkjes', zegt Arnout Van Vaerenbergh. ‘We kregen de vraag om met dit landschap van kerken iets aan te vangen. Steeds vaker komen ze leeg te staan. Wat er met dit religieuze erfgoed moet gebeuren, wordt een dwingende vraag voor de toekomst. Een uitspraak daarover willen we niet doen. We hebben het ruimtelijk aangepakt, vanuit onze visie als architecten.'
Verder heeft een kerk natuurlijk ook een dankbare vorm, vindt Pieterjan Gijs, de andere helft van het duo. ‘Je zou het een ziel kunnen noemen. Kerken zijn onmiddellijk herkenbaar. Het spel dat we spelen met herkenning en vervreemding spreekt op die manier veel meer mensen aan.'
Reading between the lines is de jongste aanwinst in het kunstparcours Pit. Het initiatief kwam van het Hasseltse kunstencentrum Z33: een museum-zonder-collectie dat weleens buiten de muren trekt.
MDL
Aanvankelijk zou er in Limburg een megalomane beeldenroute komen, gepatroneerd door Steve
Stevaert. Terwijl overal in Vlaanderen musea voor hedendaagse kunst opduiken, mocht Limburg niet achterblijven, zo vond de toenmalige gouverneur. Een museum bouwen was daarvoor niet eens nodig. ‘We hebben nu eenmaal de mooiste tentoonstellingsruimte van Vlaanderen: het landschap van Haspengouw', zo luidt Stevaerts favoriete uitspraak. Daarom dus dit kunstparcours, dat een innige band met het fiets- en verblijfstoerisme opzoekt.
Na jaren van voorbereiding vond dit project het juiste spoor en de juiste schaal. Bij Z33 begrepen ze dat het niet werkt om sculpturen te droppen tussen de landerijen. Met kunst die organisch inspeelt op zorgvuldig uitgekozen locaties, wil Pit de passanten anders naar de omgeving doen kijken. Over een periode van vijf jaar komen verschillende regio's aan bod: het oude mijnspoor in Beringen, de steden Hasselt en Genk, de Zuid-Willemsvaart, het Maasland. En om te beginnen: de fruitstreek van Midden- Haspengouw, met Borgloon als uitvalsbasis.
Pit wil het typische karakter en de identiteit van al die landschappen accentueren. Voor Borgloon zijn dat, behalve de kerkspitsen en leegstaande vierkantshoeves, ook de eeuwenoude doorgangsroutes. Zoals de Romeinse Kassei, zeer populair bij fietsers.
Sinds juni zijn er al zes projecten gerealiseerd (zie inzet). Enkele zijn tijdelijk, maar de ‘doorkijkkerk' blijft minstens vijf jaar staan. Later deze herfst worden nog installaties opgetrokken van de Japanse kunstenaar Tadashi Kawamata op de Burchtheuvel en van Wesley Meuris op de begraafplaats Hendrieken.
Bruut
Het architectenduo mocht zelf de locatie uitkiezen voor zijn project. Van Vaerenbergh: ‘Het agrarische landschap, met zijn typische niveauverschillen, komt hier volop tot zijn recht. Vanuit de verte heeft Reading between the lines een vluchtig, transparant effect. Je kan er zelfs andere kerktorens doorheen zien (zie foto, red.). Maar als je dichterbij komt, wordt het een bruut, minimalistisch object.'
De constructie is gemaakt door de firma Cravero, die gespecialiseerd is in het lassen en frezen van kunstwerken. Ook de gotische torens van Wim Delvoye komen uit hetzelfde atelier.
Gijs: ‘Toch is er een verschil. Delvoye werkt conceptueel. Hij leeft zich uit in gotische ornamenten. Onze aanpak is uitgepuurder. Technischer ook. We hebben zorgvuldig uitgekiend hoe ver we konden gaan in het weggommen van volume, om de belevingswaarde te realiseren. Twee centimeter meer spatie tussen de lagen, en het effect was compleet weg. Nu maakt het lijnenspel een tekening in de ruimte. Net zoals bij een tekening is het gebruik van het wit even belangrijk als de lijn.'
Dome
Gijs Van Vaerenbergh wil de traditionele architectuurpraktijk graag combineren met creatieve opdrachten. Daar is vraag naar, zeggen ze. Kunst en architectuur vinden elkaar steeds vaker.
Met de kerk in Borgloon zijn ze niet aan hun proefstuk toe. Vorig jaar realiseerden ze een installatie in de barokke Sint-Michielskerk in Leuven. Daarbij voegden ze een koepel toe: een maquette op werkelijke schaal, gemaakt van honderden meter ketting. The upside dome was blijkbaar een schot in de roos.
Van Vaerenbergh: ‘Het is niet de bedoeling dat we “kerkspecialisten” worden. Maar we voelen wel een toenemende vraag. Veel instanties zijn blijkbaar bezig met de vraag hoe je een zinvolle herbestemming kan vinden voor ongebruikte kerken. Kunstenaars kunnen hier interessante antwoorden op helpen te formuleren.'
‘Reading between the lines' is te zien tussen de Romeinse Kassei en de Watertoren in Borgloon. Het eenvoudigst met de fiets of te voet te bereiken.
Infopunt van het kunstproject Pit: dienst toerisme, stadhuis Borgloon.
